มรรคมีองค์ 8 หรือ อัฏฐังคิกมรรค (เรียกเต็มว่า อริยอัฏฐังคิกมรรค แปลว่า “ทางมีองค์แปดประการ อันประเสริฐ” — Aṭṭhaṅgika-magga: the Noble Eightfold Path; องค์ 8 ของมรรค (มัคคังคะ — factors or constituents of the Path) มีดังนี้
- สัมมาทิฏฐิ (เห็นชอบ ได้แก่ ความรู้อริยสัจจ์ 4 หรือ เห็นไตรลักษณ์ หรือ รู้อกุศลและอกุศลมูลกับกุศลและกุศลมูล หรือเห็นปฏิจจสมุปบาท — Sammādiṭṭhi: Right View; Right Understanding)
- สัมมาสังกัปปะ (ดำริชอบ ได้แก่ เนกขัมมสังกัปป์ อพยาบาทสังกัปป์ อวิหิงสาสังกัปป์ — Sammāsaṅkappa: Right Thought) ดู [69] กุศลวิตก 3
- สัมมาวาจา (เจรจาชอบ ได้แก่ วจีสุจริต 4 — Sammāvācā: Right Speech)
- สัมมากัมมันตะ (กระทำชอบ ได้แก่ กายสุจริต 3 — Sammākammanta: Right Action)
- สัมมาอาชีวะ (เลี้ยงชีพชอบ ได้แก่ เว้นมิจฉาชีพ ประกอบสัมมาชีพ — Sammā-ājīva: Right Livelihood)
- สัมมาวายามะ (พยายามชอบ ได้แก่ ปธาน หรือ สัมมัปปธาน 4 — Sammāvāyāma: Right Effort)
- สัมมาสติ (ระลึกชอบ ได้แก่ สติปัฏฐาน 4 — Sammāsati: Right Mindfulness)
- สัมมาสมาธิ (ตั้งจิตมั่นชอบ ได้แก่ ฌาน 4 — Sammāsamādhi: Right Concentration)
มรรคมีองค์ 8 นี้ เป็นอริยสัจจ์ ข้อที่ 4 และได้ชื่อว่า มัชฌิมาปฏิปทา แปลว่า “ทางสายกลาง” เพราะเป็นข้อปฏิบัติอันพอดีที่จะนำไปสู่จุดหมายแห่งความหลุดพ้นเป็นอิสระ ดับทุกข์ ปลอดปัญหา ไม่ติดข้องในที่สุดทั้งสอง คือ กามสุขัลลิกานุโยค และอัตตกิลมถานุโยค ดู [15] ที่สุด หรือ อันตา 2; [204] อริยสัจจ์ 4
ที.ม.10/299/348; ม.มู.12/149/123; ม.อุ.14/704/453; อภิ.วิ.35/569/307.
D.II.312; M.I.61; M.III.251; Vbh.235.
หมวดธรรม: อัฏฐกะ — หมวด 8 — Groups of Eight (including related groups)
ที่มา: พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม — พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต)
