สังขาร 4 (คำว่า สังขาร ที่ใช้ในความหมายต่างๆ — Saṅkhāra: applications of the word formation)
- สังขตสังขาร (สังขารคือสังขตธรรม ได้แก่สิ่งทั้งปวงที่เกิดจากปัจจัยปรุงแต่ง รูปธรรมก็ตาม นามธรรมก็ตาม ได้ในคำว่า อนิจฺจา วต สงฺขารา เป็นต้น — Saṅkhata-saṅkhāra: formation consisting of the formed)
- อภิสังขตสังขาร (สังขารคือสิ่งที่กรรมแต่งขึ้น ได้แก่รูปธรรมก็ตาม นามธรรมก็ตาม ในภูมิสามที่เกิดแต่กรรม — Abhisaṅkhata-saṅkhāra: formation consisting of the karma-formed)
- อภิสังขรณกสังขาร (สังขารคือกรรมที่เป็นตัวการปรุงแต่ง ได้แก่ กุศลเจตนา และอกุศลเจตนาทั้งปวงในภูมิสาม ได้ในคำว่า สังขาร ตามหลักปฏิจจสมุปบาท คือ [119] สังขาร 3¹ หรือ [129] อภิสังขาร 3 — Abhisaṅkharaṇaka-saṅkhāra: formation consisting in the act of kamma-forming)
- ปโยคาภิสังขาร (สังขารคือการประกอบความเพียร ได้แก่กำลังความเพียรทางกายก็ตาม ทางใจก็ตาม — Payogābhisaṅkhāra: formation consisting in exertion or impetus)
วิสุทฺธิ.3/120.
Vism.527.
หมวดธรรม: จตุกกะ — หมวด 4 — Groups of Four (including related groups)
ที่มา: พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม — พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต)
