อรหันต์ 2

[061]
อรหันต์ 2 (ผู้บรรลุอรหัตตผลแล้ว, ท่านผู้สมควรรับทักษิณาและการเคารพบูชาอย่างแท้จริง — Arahanta: an Arahant; arahant; Worthy One)

1. สุกขวิปัสสก (ผู้เห็นแจ้งอย่างแห้งแล้ง คือ ท่านผู้มิได้ฌาน สำเร็จอรหัตด้วยเจริญแต่วิปัสสนาล้วนๆ — Sukkhavipassaka: the dry-visioned; bare-insight worker)
2. สมถยานิก (ผู้มีสมถะเป็นยาน คือ ท่านผู้เจริญสมถะจนได้ฌานสมาบัติแล้ว จึงเจริญวิปัสสนาต่อจนได้สำเร็จอรหัต — Samathayānika: one whose vehicle is tranquillity; the quiet-vehicled)

การจำแนกพระอรหันต์เป็นสองประเภทอย่างนี้ มาในคัมภีร์ชั้นหลังเช่น ปรมัตถโชติกา เป็นต้น ไม่ปรากฏในบาลีแห่งใด สรุปคำอธิบายเพื่อเข้าใจเพิ่มเติมดังนี้

• ประเภทที่ 1 คือท่านที่อาศัยเพียงอุปจารสมาธิ เจริญวิปัสสนาไปจนถึงที่สุด แต่เมื่อจะสำเร็จอรหัตนั้น ก็เป็นผู้ได้ปฐมฌาน ประเภทนี้ เรียกอีกอย่างว่า วิปัสสนายานิก หรือ สุทธวิปัสสนายานิก (ผู้มีวิปัสสนาล้วนๆ เป็นยาน — Suddhavipassanāyānika: one whose vehicle is pure insight; the insight-vehicled)
• ประเภทที่ 2 คือ ที่บาลีเรียกว่า อุภโตภาควิมุต

ขุทฺทก.อ.200; วิสุทฺธิ.3/206,312; วิสุทฺธิ.ฏีกา3/398;576.
KhA.178,183; Vism.587,666.

หมวดธรรม: ทุกะ — หมวด 2 — Groups of Two (including related groups)

ที่มา: พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม — พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต)